Μυθολογική Παράδοση
Η μυθολογική παράδοση της Νυμφασίας στηρίζεται κυρίως στις νύμφες που κατέβαιναν από ψηλά του Μαινάλου στη Νυμφασία πηγή και έλουζαν τα μαλλιά τους. Αλλά εκεί τριγυρνούσε ο Πάνας ο Θεός των τσοπάνηδων άγρυπνος να ξεμοναχιάσει καμιά απ’ αυτές για τα ερωτικά του όργια. Μόλις τον αντίκριζαν έντρομες έτρεχαν να κρυφτούν στους δρυμούς και στα απόκρυφα και σκοτεινά μέρη του Μαινάλου.
Τις έπιανε κατά τη λαϊκή παράδοση πανικός κι ακριβώς η λέξη αυτή καθιερώθηκε σε παγκόσμια κλίμακα από το γεγονός αυτό. Ο ορισμός της λέξης μεταφέρθηκε και στη μάχη του Μαραθώνα όπου οι Πέρσες κατασφαγμένοι από το στρατό του Μιλτιάδη εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης κι έντρομοι έσπευσαν προς τη θάλασσα στα πλοία τους. Τους έπιασε πανικός γιατί οι Αθηναίοι πίστεψαν πως βοήθησε ο Πάνας, γι αυτό προς τιμήν του και για να τον ευχαριστήσουν θυσίασαν 300 γίδες. . Έτσι η μυθολογία του χωριού μας συνδέεται άμεσα με τον Πάνα και τις νύμφες, Ας δούμε τι μέρος του λόγου ήταν αυτές οι δύο θεότητες.
ΠΑΝΑΣ: Ήταν γνήσιος θεός της Αρκαδίας καταχωρημένος εις το Πάνθεον της Ελληνικής μυθολογίας. Η αποστολή του ήταν να καθιστά τα κοπάδια γόνιμα και γι αυτό κι ο ίδιος διακρινότανε για τον ερωτικό του οργασμό. Οι αρχαίοι Αρκάδες και κοντά κι οι πρόγονοί του χωριού όπου υπήρχε άγαλμα του θεού πήγαιναν και κτύπαγαν αυτό με τσουκνίδες για να διεγείρουν τον θεό και ν’ αποκτήσει νέα ερωτική ορμή. Επειδή η Αρκαδία είχε πάρα πολλά αιγοπρόβατα λόγω της ορεινότητας του εδάφους για αυτό η κατσίκα ήταν έμβλημα του Πάνα, που φοβερός στην όψη τριγυρνούσε όλη την ημέρα στα έλατα και όταν ήθελε να ξεκουραστεί και να μπερδέψει καμία Νύμφη (Νεράιδα) κατέβαινε στο Νυμφασία πηγή και ξάπλωνε κάτω από τις παχύσκιες βαλανιδιές. Είχε ανθρώπινο σώμα μέχρι τη μέση με πόδια αυτιά και κέρατα τράγου. Απ’ όλες τις Νύμφες είχε ξεγελάσει την ωραιότερη, τη Σελήνη δωρίζοντας της ολόκληρο κοπάδι πρόβατα.
Η λατρεία του στον τόπο άρχισε ν’ απλώνεται κατά τον 50 π.χ. αιώνα. .Ήταν αγαπητός και για αυτό ο μεγάλος ποιητής της αρχαιότητας Πίνδαρος αφιέρωσε για αυτόν ολόκληρη ωδή. Οι Αθηναίοι προς τιμήν του αφιέρωσαν ιερό σπήλαιο στον βράχο της Ακρόπολης μετά την μάχη του Μαραθώνα.
Ο Αισχύλος τον παρουσιάζει σαν εκδικητή και ο Σωκράτης εύχεται να γίνει καλός μέσα του « καλός τώ ένδοθεν». Τέλος όλοι οι ξένοι και Έλληνες βουκολικοί ποιητές τον έχουν μετατρέψει σε θείο πρόσωπο της λογοτεχνία των.
ΝΥΜΦΕΣ: Οι Νύμφες ήταν γυναικείες θεότητες, ζούσαν στην φύση κι αντιπροσώπευαν θεϊκές δυνάμεις των βουνών, θαλασσών, ποταμών, δένδρων, πόλεων, πηγών κλπ. Η λέξη νύμφη σήμαινε νεαρή ανύπανδρη, παρθένα. Εν αντιθέσει προς τους θεούς που οι Αρχαίοι τους θεωρούσαν αθάνατους, οι Νύμφες ήτανε θνητές και κατά τον Ησίοδο ζούσαν πολλά χρόνια.
Με τη θεά Άρτεμη του κυνηγίου διατρέχανε τα βουνά και παίρνανε μέρος εις τα Διονυσιακά όργια στο Μαίναλο και κατά τη νύχτα στη Νυμφασία πηγή συνέπαιζαν κι οργίαζαν με τους σατύρους τους Σειλινούς και τον Πάνα.
Οι ελληνιστικοί γλύπτες της Ευρώπης απεικόνισαν συχνά την πάλη μιας Νύμφης με κάποιο Σάτυρο η Σειλινό. Τέτοιο σύμπλεγμα αναφέρεται και στον ειδυλλιακό τόπο της Νυμφασίας πηγής που βρίσκεται στα Μουσεία της Ρώμης της Δρέσδης και του Λούβρου. Απ’ αυτόν τον ωραίο και αιθέριο κόσμο των Νυμφών ήτανε πλημμυρισμένος ο τόπος της Νυμφασίας είτε στους δρυμούς του Μαινάλου είτε εις τις πηγές ακόμα δε και στο ποτάμι. .Έτσι η ευγενική αυτή μυθολογική πίστη των προγόνων μας από γενιά σε γενιά διατηρείται και σήμερα ακόμα με την πεποίθηση ότι υπάρχουν Νεράιδες.
ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ: Πολλά στοιχεία της Μυθολογίας, Ιστορίας, τοπογραφίας κλπ αντλούμε από τ’ αθάνατα περιηγητικά βιβλία του Παυσανία που είναι δέκα στον αριθμό.
Αττικά – Κορινθιακά – Αργολικά – Αχαϊκά – Λακωνικά – Μεσσηνιακά – Ηλειακά σε δύο βιβλία – Βοιωτικά – Φωκιακά Λοκρών Οζολών – και Αρκαδικά.
Ο Παυσανίας γεννήθηκε στη Σίπυλο της Μαγνησίας Μ. Ασίας περί το 130 μΧ., επομένως όταν τελείωσε τ’ Αρκαδικά το 176 μΧ. ήταν 46 χρονών. Περιηγήθηκε όλη την γνωστή τότε Ελλάδα και με το έργο που επετέλεσε παρέδωσε σ’ όλες τις επερχόμενες μετά γενεές Έλληνες και ξένους την αρχαιογνωσία της Ελλάδος για αυτό και στο παρόν βιβλίο μνημονεύεται, γιατί πολλές φορές θα συναντήσουμε περικοπές του από τ’ αθάνατα περιηγητικά του. Τον διακρίνει συγγραφική ευσυνειδησία. και αξιοπιστία για αυτό και το έργο του αποτέλεσε αστείρευτη πηγή αρχαιολογικών ανακαλύψεων.